Phía Tây Nam núi Tắc-kè chủ yếu là cây chuối xen những bụi dong đao riềng. Len lỏi trên mặt đất một dòng lạch nhỏ chảy qua. Đến chân núi lạch hợp vào suối. Bên bờ suối là hơn chục lỗ to như nắm tay. Đây là nơi ở của họ nhà chuột đã trăm đời. Ban ngày, ở một hang nào đó. Tiếng động phát ra từ lòng đất. Soạt… soạt… Một chuột gái tơ đến tuổi đẻ. Theo lệ, cần tự đào hang riêng, dọn ổ. Hang phải thông với hang khác và thêm một cửa sau. Đêm đến, ở một hang khác. Tiếng chuột mẹ báo hiệu đến giờ rời hang. Chín chuột con mọc đủ lông đã biết đi. Chúng theo mẹ ra cửa hang. Chúng kêu ý là phấn khích lắm. Chít… chít… chít…. Chuột mẹ thò mũi khỏi hang. Không có mùi nguy hiểm. Nó cẩn thận bước đi theo đường cửa sau lên sườn núi. Nó ngửi mùi chuối chín trong gió rồi lần theo. Sau một hồi vừa bò vừa ngửi, nó cũng tìm thấy nải chuối. Nải chuối mới chín mấy trái, còn lại xanh. Nó cắn bỏ lớp vỏ chát rồi ăn phần trắng ngọt lịm. Mấy chuột con chít chít vì mùi thức ăn. Lúc sau năm trái chuối chín bị ăn sạch. Cảm thấy no bụng chuột mẹ dẫn đàn con về hang theo đường cũ. Chuột mẹ nằm trong ổ thầm mãn nguyện về cuộc sống. Dù có rắn vào hang hay cháy rừng cũng không sợ.
Sáng hôm sau. Thình lình, một làn khói chui vào hang từ cửa trước. Họ nhà chuột nháo nhào, tiếng chít chít bắt đầu phát ra nhiều hơn. Những chuột trẻ thì nao núng muốn chạy ra theo hướng cửa sau. Những chuột già thì bình tĩnh, chít chít ý bảo nín thở chút sẽ hết. Cháy rừng không cháy hang bao giờ. Lâu sau đó, khói càng nhiều, tiếng chít chít vang khắp hang. Những chuột già cũng không bình tĩnh được. Chít chít, không chạy là chết. Chuột mẹ chít chít dẫn con chạy cửa sau. Khói làm mắt làm nó cay xè. Tìm cửa càng khó hơn. A, cửa này không thông. Tìm cửa khác. Chuột gái tơ muốn chạy ra cửa sau nhưng mấy cửa bị bịt. Nó cố nhớ còn cửa nào chưa thử. Sau khi thử nhiều cửa, nó thấy cửa này thông gió. Nó thò mũi ngửi nhưng ngoài mùi khói không có mùi gì. Ra không. Bản năng sống điều khiển chân nó vụt ra cửa hang. Bộp… Chít… chít… “Con nữa. Cứ con nào chạy ra là đập”. Cả Ngà cầm chuột chết tươi rồi ném chung một đống. Trong lòng rất phấn khích. “Lại nữa… Kia…” Tiếng một sức nào đó kêu hồ hởi. Bộp... Bộp... Chít… Một sức cầm lao nện xuống đất. Vẻ mặt chàng rất phấn khích. A, lần đầu được đập chuột đã tay thế này. Đội sức 7 người canh hai cửa hang. Không thể trượt. Cả lại thầm khen sức mới. Tay chân yếu, đánh lửa không xong, nhưng cái đầu mạnh hơn vẻ bề ngoài. Tuấn Minh đang ở bờ suối. Trước mặt là mười ba hang chuột được bịt kín bằng lá khô rồi đốt. Các cửa hang khói lửa âm ỉ. Chàng dùng lá dong cuốn hình ống để thổi khói lùa vào hang. Chuyện bắt đầu là sáng nay Tuấn Minh theo đội sức đi săn. Đi ngang suối thấy có nhiều hang, chàng đoán ngay là hang chuột, nếu ngược lại hang rắn phải có da lột. Ý nghĩ hun chuột nướng ăn xuất hiện ngay trong đầu chàng. Thật ra Tuấn Minh để ý từ hôm qua, hình như người thời này không biết bắt mấy thú nhỏ trong hang. Chàng là người hiện đại, việc này không khó. Tuấn Minh bèn ra hiệu đội sức bắt chuột nhưng mọi người không chịu. Ai cũng biết chuột ở trong hang, muốn bắt thì phải đào đất, sẽ rất mệt. Chàng lại cầm lá khô nhét vào hang, miệng nói “lửa”, ý bảo đốt chuột. Bất ngờ là Cả Ngà hiểu ý chàng, thế là mọi chuyện diễn ra như trên. Thấy Tuấn Minh đánh lửa không được, Cả Ngà phải giúp chàng. Mọi việc sau đó Tuấn Minh làm hết, chàng đã quen rồi. Tuấn Minh vừa bịt hang hun khói lại nhớ đến đây những ký ức tươi đẹp của những ngày săn chuột đồng vào mùa gặt lúa. Mùa bắt chuột thường diễn ra vào mùa gặt lúa. Trước đó lũ chuột đã ăn phủ phê thóc nên béo múp. Khi gặt lúa, từng đàn chuột chạy qua lại giữa những bờ ruộng, gốc rạ. Lúc này đám trẻ con cầm sẵn gậy và dẫn chó theo. Tiếng chó sủa. Tiếng hò hét. Để rồi cuối ngày là xâu chuột treo bên gánh lúa mang về nhà. Chuột được lột da bỏ lòng rồi tẩm ướp gia vị. Cuối cùng là xiên que rồi nướng trên than rơm. Khi ăn chuột nướng có mùi thơm béo và vị như thịt gà. Nghĩ đến đây bất giác khiến chàng nuốt nước bọt. Một lúc sau chuột không chạy ra nữa. Chắc là hết rồi. Cả Ngà nhìn đống chuột rồi đếm, một, hai, ba, hai chục, ba chục, năm mươi sáu, a nhiều quá. Chú ý: Số ít đếm theo ngón tay chân, nhiều tột là 20. Nhiều quá, đếm theo đốt tay chân, nhiều tột là 56. Nhiều nữa dùng đốt tay chân của người thứ hai. Tuấn Minh đến gần đội sức, rồi nhìn đống chuột, chàng xếp 10 chuột một đống. Tất thảy, 11 đống lẻ 4. 114 con. Ngày trước, chuột to khoảng 6 con nặng 1 kg, tính qua ngót 20 kg. Nhớ ngày trước vào mùa gặt, một ngày bắt 5-8 kg đã nhiều rồi. À, làm sao mang hết đống chuột này theo, giờ vẫn sớm. Ở nơi cách không xa, Mơ đang cùng mẹ đào củ mài. Hai người chăm làm, quên đi việc buồn hôm qua. Ở suối phía Đông, Sim vừa xiên cá rồi nhấc lên, làm đã quen tay lắm rồi. Lũ lạc làm việc chăm chỉ không để ý trời đã hoàng hôn. Mo ngồi trong hốc nhìn miếng thịt đùi nghé trên gác bếp. Hôm qua đám ma, nghé được mang ra xẻ thịt ăn, cuối ngày còn dư cái đùi. Tiếng cánh đàn bà về hốc làm Mo cau mày. Đội sức chưa về sao. Hay là gặp chuyện xấu như hôm qua. Ngày thường, đội sức về sớm, có ngày về lúc trưa vì chuyến săn tốt. Một vài bà cô chột dạ. Chồng mình đâu. Trời chuyển chạng vạng. Đội sức xuất hiện sau tán cây. Vài bà cô lại gần. Miệng bất giác hô to. “A…Chuột… Nhiều…” Vài bà cô nghe tiếng lạ vội chạy ra. Họ cũng kêu lên. Chuột. Nhiều. Nhiều lắm. Mo vịn tay vào gậy rồi bước khỏi hốc. Trước sân là “cái mạng nhện đựng không biết bao nhiêu chuột”. Mo thoáng rùng mình rồi nổi da gà. Đời mình chưa thấy nhiều chuột đến thế. Tuấn Minh và sức đứng trước hơi cong lưng để xuống cáng. Cáng này nặng trên một tạ rưỡi, chứa nhiều giống vật nhỏ như chuột, rết, dúi, rắn, nhím, sóc, nói chung là ở trong hang và thở bằng mũi. Vì giết quá nhiều không gói trong lá, chàng đề nghị làm cáng như hôm qua. Khác là lót lá chuối để không lọt vật nhỏ. Tuấn Minh đau vai và tay, liên tục trong hai ngày khiêng nặng thật không dễ. Lũ lạc hồ hởi chuyển chuột lên gác bếp. Máu chuột nhỏ giọt xuống lửa kêu xèo xèo. Vậy là mùa đông có cái ăn rồi. Lũ lạc ngồi quanh đống lửa. Mỗi sức ăn 5 chuột, còn lại ăn hai. Họ ném chuột vào bếp làm cháy lông, mùi khét xông khắp hốc. Tuấn Minh nhìn lũ lạc ném chuột vào lửa mà chán. Ăn như kia phí. Còn đâu là “đặc sản đồng quê”. Tuấn Minh liếc nhìn Mơ. Nàng ngồi sau Tròn. Nàng cầm chuột nướng từ tay Tròn rồi gặm ngon lành. Trên miệng còn dính vệt đen. Người đẹp ăn nhìn cũng đẹp. Hứ, gạo chưa nấu thì vẫn là gạo. Ngày mai ta sẽ khiến nàng nhớ ta. Sau bữa ăn no, Mo tìm trong góc hốc bó lông chim rồi lấy ra ba cái. Mo đến bên Tuấn Minh rồi nói. “Công. Tốt.” Lông chìm ngoài gắn mũ Cả còn cho những sức góp công như đánh địch săn thú dữ. Người có lông chim uy quyền sau Cả và Mo. Nay Tuấn Minh bày cách hun khói giúp lạc có thêm cái ăn, công này lớn. Tuấn Minh ít nhiều hiểu lông chim là gì, chàng quỳ xuống nhận lông rồi cài lên tóc. Ăn xong lũ lạc đi ngủ. Tuấn Minh không ngủ ngay mà nhẩm tính ngày mai phải đổi kiểu ăn. Ăn nướng suốt chán rồi. À, muối đâu rồi.
Sáng hôm sau, Cả nói lạc ta hôm nay đều hun chuột. Mọi người ô a vui mừng. Lạc ta không lo đói.
