Ngà năm nay đã sống qua 41 mùa tuyết rơi (sau gọi là tuổi). Được bố truyền chức Cả lúc 23 tuổi. Ngà có một vợ hai con trai đều ở tuổi trai tơ. Cổ đeo vòng xương thú, nổi bật đầu đội mũ lông chim, trước ngực treo cặp sừng trâu cong và dài. Tiếng nhạc rừng khiến Ngà tỉnh giấc. Chàng nhìn sang đống lửa. Nó đã tắt. Mo (bố của Ngà) ngủ thiếp từ lúc nào. Xem ra cụ không còn khỏe. Chàng gạt tay vợ sang bên rồi nhổm dậy, đến gần đống tro rồi gạt tàn tro hiện ra mấy hòn than còn đỏ. Chàng vội thêm lá và củi rồi thổi bùng lên ngọn lửa. Lũ lạc dần tỉnh giấc. Ai làm việc ấy. Sau bữa sáng qua loa là lúc rời hốc kiếm ăn. Trong khi cánh đàn bà theo nhau hái lượm củ trái thì cánh đàn ông đi săn thú. Ngà đến một góc hốc cầm lao và dắt rìu vào khố. Ngoài hốc đã có vài sức đợi sẵn. Đội 9 người tất thảy. Hôm nay có sức mới. Xem nào. Vẫn chưa tỉnh ngủ à. Cao hơn ta một cái đầu. Nhìn người gầy như ốm lâu ngày. Da thú nào đây. Chân buộc vỏ cây, gai đâm à. Lao đâu. Rìu đâu. Quá kém. Ngà đi sau cùng trong đội sức. Người dẫn đội sức là Tròn, sau này lên chức Cả. Đi săn cũng giống việc hái lượm, tức là đi theo lượt. Hôm qua săn phía Đông, hôm nay sẽ đi phía Nam. Vùng này chỗ đuôi Tắc-kè, thế đất thấp bao quanh bởi suối. Một khoảng đất lớn ngập nước theo mùa, phần lớn mọc lên lau sậy bụi rậm. Ở đây có nhiều thú ăn cỏ như bò trâu nai hoẵng. Đội sức không nói chuyện, họ im lặng, ai cũng chăm chú nhìn xung quanh vừa tránh thú dữ vừa tìm mồi. Ở đây có nhiều thú ăn thịt lớn như báo cọp gấu. Bị thú dữ “săn” cũng là chuyện thường. Tròn năm nay 19 tuổi, đang tuổi trai tơ. Thân hình cơ bắp săn chắc tràn đầy sức sống, trước ngực là nanh lợn rừng. Chàng bước chân nhanh nhẹn, mắt liên tục nhìn xung quanh kiếm mồi. Tròn bước theo đường mòn dốc xuống. Qua những cây cổ thụ, những bụi mây, những bụi tre, lúc thì vén, lúc thì luồn. Bỗng Tròn ra hiệu chỉ lên cây. Một con rắn đang trườn trên cây. Nhìn thân nó đoán là cỡ lớn. Ai cũng kinh nghiệm đầy mình. Họ nhanh chóng bao vây khu vực rồi tìm đá để ném. Sau một hồi ném đá, chèo lên cây rung cành, rắn đã rơi xuống đất. Họ dùng lao đập nó chết queo. Để sức mới cầm rắn. Đội sức lại tiếp tục đi. Tuấn Minh tay cầm đầu rắn đi giữa đội vì yếu hơn tất thảy. Chân có giầy (bằng vỏ cây) đi chưa quen. Thời nay vũ khí chế tác đơn giản như gậy và cục đá. Gậy mài nhọn thành lao, nó dùng để đập hoặc xiên. Hòn đá buộc thêm cán thành rìu, nó dùng để chặt. Ai cũng có. Tuấn Minh không. Chàng xấu hổ. Tuấn Minh tự thấy mình “cùi bắp" thế nào nên nhanh tay bẻ một cành cây ven đường làm vũ khí. Tốt rồi. Những sức khác đi đường thấy ốc sên, tắc kè cũng nhanh trí bắt để tí nữa ăn trưa. Thời nay người ta ăn mọi thứ có thể. Trên đường đi, Tuấn Minh thấy nhiều kiểu vệt chân thú rừng cỡ to nhỏ khác nhau. Chàng nhận ra hai kiểu hình dấu chân, một là giống dấu chân chó mèo, hai là giống trâu bò. Đi đến gần trưa. Cây thấp dần. Cây bụi nhiều hơn cây gỗ. Tròn đi đầu. Chàng đang tìm gì đó. Khoảng đất này có nhiều cây vả. Trái chín rụng ăn ngọt nên nhiều giống thú thích ăn. Cạch… rắc… roạt… Tiếng từ xa vang lại. Kinh nghiệm đi săn cho biết đó là một đàn trâu đang ăn lá cây. Đội sức nín thở. Tim ai cũng đập mạnh. Chân tay truyền lên cảm giác sung mãn. Một đàn trâu sẽ có con già hoặc non. Chúng là mục tiêu của đội sức. Cách săn trâu đơn giản: một nhóm hai người đi vòng ra sau lùa đàn trâu về đây; nhóm còn lại trèo lên cây, chọn một con rồi ném nhiều mũi lao từ trên cao lúc nó chạy qua, tiếp theo là lần theo dấu máu con vật. Tròn ra hiệu hai sức đi sau nhận việc lùa đàn trâu. Đây là sức già nhiều kinh nghiệm. 7 người còn lại tự tìm cây rồi trèo lên. Để ý kỹ xếp thành hàng thẳng theo hướng lùa trâu. Một lúc lâu sau, có tiếng người la hét từ xa và nhiều tiếng động lớn. Đột nhiên cảm giác mặt đất rung chuyển, tiếng cây gãy vang lên khắp nơi. Tròn ngồi trên chạc cây cách mặt đất không cao lắm. Chàng chăm chú nhìn qua tán cây những mục tiêu dễ ăn như trâu non. Tay phải cầm lao hướng mũi phía dưới. Vụt… É… ê… eo… Tiếng nghé con kêu lên. Nó bị nhiều mũi lao đâm vào thân nên kêu. Mặt đất vẫn tiếp tục rung chuyển. Tiếng cây gãy rắc rắc… “A… á…aaa” Tròn nghe tiếng ai đó hét lên. Đợi cho đàn trâu chạy qua, chàng tụt xuống. Chàng nhìn quanh thấy chú Sim đang quằn quại trên mặt đất. Trên người bị thương nặng đang rỉ máu. Bên cạnh là vệt máu lớn, hắn là của con mồi, hướng đàn trâu chạy. Chú Sim dơ tay lên. Miệng nói khó. “Rết. Cắn.” Từ lời kể lại đoán lá chú Sim đang ngồi trên cây, tay bám vào cây bị rết cắn khiến thân người rơi xuống đất. Đúng lúc đàn trâu chạy qua nên bị húc và dẫm. Đây là tai nạn kép. Quá xui. Một lúc sau đội sức đã đông đủ. Một bên là nghé bị 6 mũi lao nên chết ngay. Bên cạnh là chú Sim bị tai nạn còn thoi thóp. Nhìn cảnh này ai cũng chạnh lòng. Của rừng dưng dưng nước mắt. Cả nhìn cảnh này nhưng vẫn bình tĩnh. Trong đời mình, đi săn và bị săn, sống và chết là lẽ thường. Trước mắt là khiêng xác và mồi về. Sức mới muốn làm gì. Chặt cây nhỏ. Cắt dây rừng. Vật giống mạng nhện để làm gì. Hai người khiêng xác à. Cũng tốt. Đường rừng nào dễ đi.
Sim đang ở suối phía Bắc thì nhìn thấy cột khói. Chàng cùng hai bác vội về hốc. Nhìn thấy lũ lạc xúm quanh cửa hốc, nghe chị và mẹ đang khóc, chàng vội lại gần. “Bố… hức… hức…” Sim không khóc. Chàng chỉ rơi nước mắt. Bố bảo cánh đàn ông chỉ đổ máu không đổ nước mắt. Lũ lạc nhìn cảnh buồn trước mắt, một vài bà cô dớm nước mặt. Chuyện buồn không của riêng ai. Việc tiếp theo là lo chôn xác vào hôm sau.
Lũ lạc ăn tối dù có thêm thịt nghé nhưng không ai nói gì. Ăn xong họ đi ngủ, ngày mai lo đám ma.
Trưa hôm sau.
Trên sườn núi phía Tây, chỗ “cổ tắc- kè”, giữa những mỏm đá nhỏ nhấp nhô là một khối đá hình trứng cỡ “vòng tay của mười người lớn”. Nó nằm chênh vênh, không rơi trong gió bão, Cả đời trước thấy lạ, chắc bên trong có Thần nên cúng tế ba đời nay.
Mo đi vòng quanh Trứng thần. Trên tay là hai ống tre đang gõ vào nhau. Miệng đọc lời khấn. Pốp… pốp… pốp… Thần đất. Thần rừng. Thần suối. Thần lửa. Thần gió. Thần sấm. Thần lợn. Thần trâu. Thần cá. Pốp… pốp… pốp… Lạc ta. Sức chết. Nhận hồn. Pốp… pốp… pốp… Dưới đất là xác bố Mơ đặt trên cáng. Bông đào mận được phủ lên. Bên cạnh là thịt nướng, củ trái. Một vỏ chai đựng bột trắng. Lũ lạc đứng quanh không ai nói gì. Không khí trầm lắng. Sau bài tế, lũ lạc vẫn đứng quanh. Theo lệ họ sẽ ăn uống ở đây đến tối rồi chôn xác. Tròn luôn bên Mơ. Cắt thịt, nướng khoai, đưa nước. Chàng ân cần chăm sóc người con gái của đời mình. Trời hoàng hôn, hai sức khiêng xác bố Mơ đặt xuống hố. Lấp đất xong. Một cây xoài non được trồng lên. Người lạc nghĩ rằng phần hồn rời xác cần chỗ ở nên trồng cây làm chỗ trú. Lũ lạc về hốc thì trời tối. Họ nhanh chóng chìm trong giấc ngủ. Người chết là có phần việc người chết, người sống vẫn tiếp tục sống. Tuấn Minh nằm góc hốc đang nghĩ lung tung. Ngày thứ ba ở đây đã thấy người chết, cuộc sống nguyên thủy không dễ. Thật ra thời nào cũng phải làm việc để sống, con người ở chế độ xã hội nào cũng phải có làm thì có ăn, đó là luật. Lười làm thì ở xứ thiên đường vẫn phải đi ăn mày. Nhưng săn thú kiểu này dễ chết, ngày mai chọn kiếm ăn cách khác như bắt cá hun chuột bẫy chim. Cái bột màu trắng đựng trong vỏ chai là muối. Xem ra là vật báu và hiếm. Còn Mơ, nàng đã có bạn trai. Xem ra “phe địch” rất mạnh, không sao, “đồn có địch” càng phải đánh. Nàng là trời cho ta, sẽ là của ta.
