Chú ý: Từ hồi này, các câu nói được diễn ý theo cách nói ngày nay.
Phía Nam lạc Tắc-kè gần 15 km là hang Dơi. 15 km nếu đi bộ và đường bằng mất 2-3 giờ, nếu đi xe honda mất 15 phút. Tuy nhiên đường rừng núi, không có chuyện đi thẳng mà phải đi qua suối lựa chỗ nước cạn hay có ghành đá. Đi đường nhìn cây cao hay mỏm núi làm hiệu. Đi qua đất lạc khác phải nộp phí, thường là con cá. Nếu là người lạc bạn, phải gõ mõ từ xa vừa xua đuổi thú dữ, vừa báo hiệu chủ đất biết. Ngược lại, đi không gõ mõ báo hiệu ắt là giặc.
Trên khắp núi Dơi hướng Đông Tây cây rụng lá nhiều. Chỉ còn trơ những cành khẳng khiu. Trong cảnh tiêu điều là những cây trái đỏ đang mùa chín rộ. Vài chim sẻ hót ríu rít mổ ăn trái chín.
Giữa dãy núi là hang dơi. Hang Dơi nằm trên đỉnh dãy núi như tên gọi là nơi đàn dơi ở. Nhưng từ nhiều đời trước có người đến ở. Lũ người đốt lửa tạo khói nên đàn dơi bỏ đi dần. Hang không có dơi nhưng quen gọi mà thành tên.
Hang Dơi có chỗ độc đáo là xuyên lòng núi. Hang không có ngách mà kéo dài từ cửa này sang cửa kia khoảng 200 mét. Một cửa hang Bắc cao gần 15 mét nhưng rộng chỉ 2 mét, cửa bên Nam cao 5 mét rộng 10 mét. Đi sâu trong hang, nhìn lên cao, chỗ cao tột đến 30 mét rồi thấp dần. Bao đời nay là nơi ở của người lạc Phồn. Nhiều người còn không biết, chỉ quen gọi là lạc Dơi. Lạc Dơi theo nòi mẹ. Vợ có quyền cưới nhiều chồng. Con theo họ mẹ. Của cải mẹ truyền con gái nối. Lạc Dơi có lệ khi miệng ăn quá đông sẽ tách ra thêm một lạc mới. Người lạc mới đến nơi ở mới nhưng đầu năm vẫn về đây dâng đồ tế tưởng nhớ nguồn gốc giống nòi. Người lạc mới vẫn giữ nhiều thói lệ cũ như lạc Dơi. Theo năm tháng từ lạc ban đầu tách thêm 11 lạc.
Lạc Phồn, thường gọi lạc Dơi Cái: Cái Lành Mo: Dịu Chỗ ở: hang Dơi Miệng ăn: trên 300. Sức: ngót 80
Lành năm nay 36 tuổi. Lên chức Cái năm 25 tuổi. Cô có 2 chồng 3 con, 2 gái một trai. Con gái lớn tên Thơm năm nay vừa đủ 18 tuổi. Trên cổ Cái Lành không đeo nanh thú mà đeo nhiều vỏ ốc. Mũ lông trên đầu Thơm cắm 10 lông màu lam. Cái Lành thức giấc. Nhìn quanh đã có một đống lửa cháy lách tách. Bên cạnh là hai chồng và ba con vẫn ngủ say. Nàng đứng dậy đến gần vách hang cầm hai ống tre gõ vào nhau. Pốp… pốp… pốp…
Ở hai cửa hang bịt cọc gỗ cần gỡ ra. Những sức nghe tiếng mõ liền hô mọi người dậy. Lúc sau, nhóm sức gỡ từng cọc gỗ bịt miệng hang ra. Hơi lạnh bên ngoài lùa vào hang.
Lũ lạc bừng tỉnh. Lúc sau, nhiều đống lửa cháy lên. Lũ lạc ăn sáng và sưởi ấm trong ánh lửa bập bùng. Khói đen men theo trần hang rồi thoát ra ngoài. Lũ lạc ăn sáng xong ai làm việc người ấy. Nặng năm nay 30 tuổi. Nặng là chồng thứ hai của Cái Lành. Chàng không phải người lạc Dơi. Hồi trẻ, chàng đến lạc Dơi dự hội tình. Chàng khỏe mạnh hơn mọi trai tơ cùng lứa nên thắng hai trò ném lao và đầy gậy. Cái Lành nhìn Nặng ưng mắt nên hỏi cưới và hai người thành vợ chồng. Nặng bước ra ngoài cửa hang Bắc. Vòng cổ có nhiều nanh thú. Mũ lông chim có 3 lông lam. Thân hình cơ bắp săn chắc. Hôm nay Nặng không dẫn đội sức đi săn mà giúp cánh đàn bà hái trái đỏ. Trái đỏ to cỡ 4-5 cm. Thân cây cao 5-7 mét. Trái mọc thành chùm. Vỏ nhẵn. Trái chín kĩ ăn ngọt như mật nhưng không chín kĩ vị chát. Trái chín rộ giữa đông nên người lạc Dơi trồng kín núi. Lũ người ăn xong giữ hạt lại sang xuân vùi hạt khắp nơi. Trong khi lạc khác đói ăn mùa đông thì người lạc Dơi có cái ăn mùa đông giúp lũ người sống sót. Lạc Dơi xem trái đỏ như Thần. Thơm là con gái đầu của Cái Lành. Năm nay 18 tuổi. Năm sau đến tuổi kén chồng. Lớn lên nhận chức Cái từ mẹ. Thơm đội mũ lông có ba lông lam. Mặt tròn. Dáng người đẫy đà. Ăn to nói lớn. Trên cổ đeo nhiều vỏ ốc. Chú ý: Thơm không phải con của Nặng. Thơm gọi Nặng là chú - em của bố. Thơm theo mẹ và cánh đàn bà cánh đàn ông đi xuống. Cách lũ người vài bước chân là những cây chĩu trái đỏ như mời gọi. Nặng chèo lên cây thoăn thoắt. Chàng một tay bám vào thân cây một tay với cành phía trước. Chàng nắn một chùm ba trái đỏ trước mặt. Hai trái mềm một trái hơi cứng. Trái mềm tức là chín kĩ ăn ngay được, trái chưa chín kĩ vẫn hái nhưng để thêm vài ngày. Chàng hái từng trái rồi cần thận đưa cho một sức phía dưới. Sức phía dưới truyền tay đến một cô dưới đất. Cô đặt trái cẩn thận trên tàu lá trên mặt đất. Ở gần đó, Thơm cũng đang xếp từng trái đỏ lên mảng lá chuối. Nàng cầm một trái lên, lăn qua lại giữa hai lòng bàn tay cho mềm nhũn, rồi bửa ra. Phần thịt màu đỏ toả mùi khó tả. Nàng cắn một miếng. Ngọt lịm. Nhai xong nhổ ra hạt đen gói trong bọc lá. Lũ lạc làm việc vui vẻ. Việc hái trái làm vài ngày một lần. Vì để trái chín lâu bị lũ chim chuột ăn hại. Xế chiều, dưới chân núi trước cửa hang Nam, trên bãi đất rộng khá bằng khoảng 100 bước, giữa bãi đất là đống trái đỏ xếp trên nhiều tàu lá chuối. Cạnh đó là đống lửa cháy lách tách. Củi cháy bằng gỗ lạ nên bốc mùi thơm nhẹ. Đặt dưới đất là ba mai đá ( hũ gốm) chất đầy trái đỏ. Bên cạnh có thịt nướng bốc mùi thơm khác lạ. Xung quanh là lũ lạc đang đứng xem một cụ già làm lễ tế thần. Pốp… pốp… pốp… Thần đất. Thần rừng. Thần suối. Thần lửa. Thần gió. Thần sấm. Thần lợn. Thần trâu. Thần cá. Pốp… pốp… pốp… Lạc ta. Trái đỏ. Nhận. Pốp… pốp… pốp…
Mo Dịu gõ hai ống tre đi vòng đống lửa. Lũ người đứng quanh im lặng, không khí trang nghiêm.
Buổi chiều lũ người đang hái trái thì phía xa có tiếng pốp pốp. Tiếng pốp pốp đến gần hang Nam. Một người lạc Dơi chạy đến báo Cái Lành. Lúc sau Cái Lành đã có mặt. Đứng trước là lũ người lạc Tắc-kè. Một người đội mũ lông bước ra nói. “Ta là Cả Tròn của lạc Tắc- kè.” Cái Lành không giấu nổi tò mò. “Bên ấy đến dâng lễ thần?” Cả Tròn đáp. “Không. Ta đến đổi lông lam và muối.” Cái Lành nghĩ thoáng qua. Lông lam. Quái. Thường thì mùa hè mà. Khi đó cây đầy trái, nước cạn dễ bắt cá. Lúc đó dễ có cái ăn. Chưa bao giờ ai đổi cái ăn trong mùa đông vì cần trữ cái ăn qua đông. “Được.” Cả Tròn mở bọc lá ra. Cái Lành nhìn thấy vật gì đó thốt lên. “Mai đá. To quá.” Người lạc Dơi ai cũng sững sờ rồi nhìn bên cạnh. Ba mai đá của lạc mình bằng một của lạc Tắc-kè. Cả Tròn nói. “Ta muốn đổi mai đá này lấy lông lam.” Cái Lành tò mò. Mai đá phải đi rất rất xa để đổi. Một lạc nhỏ bé như Tắc-kè có cái to hơn của mình. Lạ thật. Cả Tròn biết lũ người ở đây nghĩ gì, chàng nói một câu do Tuấn Minh nhắc từ trước. “Mai đá này do Thần ban cho lạc ta mừng Cả mới.” Cái Lành nhìn kỹ. Đúng. Mai đá to, có bông đào nở chim hót. Đúng là thần ban cho lạc hắn. “Tốt. Mai đá này đối lấy ba lông lam.” Lúc sau một sức già mang ra ba lông lam. Cả Tròn lấy 5 bọc lá trên người một sức rồi đặt trên đất. “Ta muốn đổi muối." Cái Lành mở 5 bọc lá ra. Bên trong là thịt hun khói. Nàng đưa cho sức già cầm vào hang. Lúc sau sức già trở lại cầm trên tay bọc muối rồi nói với Cái Lành. “Thịt tốt. Đúng nặng." Cái Lành vui vẻ cầm bọc muối đưa Cả Tròn. Chú ý: Một lông lam đổi 10 bọc thịt. 5 bọc thịt đổi một bọc muối cỡ trứng gà.
Cả Tròn dẫn người lạc Tắc- kè rời đi ngay. Lũ người được tặng mấy trái đỏ ăn dọc đường. Đi một lúc, Cả Tròn liền đưa ba lông lam cho người bên cạnh cầm. Người này cầm lông lam cài lên mũ lông của mình. “Ta chính thức lên chức Cả rồi.” Người đó là Tuấn Minh. Vài ngày trước Cả Tròn bảo cần sang lạc Dơi đổi lấy lông chim lam. Ngày xưa cụ tổ lạc Tắc-kè là người lạc Dơi. Muốn làm Cả phải đến lạc Dơi đổi lấy lông chim lam. Có lông chim lam sẽ được thừa nhận của lạc Dơi. Với người lạc Dơi, “lấy lông đổi thịt” là một kiểu thu thuế nhờ đó lũ người luôn no đủ. Lũ người còn bán muối để duy trì ảnh hưởng. Nếu không phải nòi lạc Dơi (không có lông lam), không cho đổi muối.
Thường sẽ đổi 10 bọc thịt khô một cái lông lam. Lạc ta có mai đá nên mang sang đổi để giữ thịt lại. Thế là Tuấn Minh khẩn trương làm hũ lớn. Chàng cẩn thận đắp nổi hình chim sẻ đậu cành đào. Chàng là sinh viên Mỹ thuật nên làm không khó. Lạc Tắc- kè cũng đang thiếu muối. Tuấn Minh mang số thịt lợn hun khói ra dổi. Chàng không định làm hai hũ lớn vì động vào lòng tham. Một lạc nhỏ bé có thần ban hai hũ to. Chết có ngày.
Đội 6 sức sau đó chuẩn bị đi xa. Tuấn Minh dặn vợ vài câu. Người dẫn đường là Tròn. Chàng đã hai lần đến lạc Dơi. Trong những sức ở đây, có người đi chục lần. Năm nào cũng đi một lần nên quen đường. Đường đi không thẳng đến lạc Dơi ngay mà đi qua đất lạc Lòi. Cả Tròn biết phải làm gì nên chuyến đi thuận lợi. Sau hai ngày đường đội sức đến lạc Dơi. Tuấn Minh cầm bọc muối gói trong lá mà cảm thán. Đắt vê lờ. Ngày trước số thịt đó dễ đổi được số muối cùng cân nặng. Tuấn Minh cầm ba lông lam cài lên mũ lông. Mỗi lông dài hơn gang tay. Nó nổi bật trên những lông gà bói cá. Mũ lông chim có lông lam đúng là nhìn khác. Nhìn cao sang chảnh hơn hẳn. Việc tiếp theo là về lạc Tắc-kè, đợi Mo Ngà làm lễ cúng thần xong là ta đã là Cả rồi.
